20 نکته در نقد محتوایی فیلم آتش بس 2

با توجه به اکران فیلم سینمایی (آتش بس 2) در سینماهای تهران سومین نقد محتوایی فیلم را به این موضوع اختصاص داده ایم.

توضیح مختصر آنکه در اینجا قصد نقد سینمایی یک اثر نیست و این موضوع به جای خود و توسط متخصصین انجام می شود لیکن در این مجال شاخصه های مختلف محتوا را بیرون آورده و درباره آنها به بحث و بررسی می پردازیم. نقد محتوامحور به معنای غفلت از لزوم پرداخت هنرمندانه و مبتنی بر فنون سینمایی نیست بلکه در این جا تنها به محتوا پرداخته می شود.

نام فیلم : آتش بس 2

نویسنده و کارگردان : تهمینه میلانی

بازیگران : میترا حجار، بهرام رادان، آتیلا پسیانی، گوهر خیراندیش، مهرانه مهین ترابی، فلورا نظری، پژمان جمشیدی، رایان جواهریان

خلاصه داستان : یک زوج جوان که صاحب فرزند هم هستند، بدون فرزندشان قصد دارند راهی یک سفر شوند اما در فرودگاه به طور اتفاقی دکتر مشاور خانوادگی خود را پس از مدتها می بینند و سر گله و شکایت از یکدیگر نزد او باز می کنند. آقای دکتر هم سعی می کند اختلاف آنها را حل نموده و بر مشکل عدم مسافرت رفتن ده ساله آنها که پشت این اختلافات پنهان شده فائق آید...

و اما 20 نکته درباره محتوای این فیلم :

1 - برخلاف آتش بس1 این فیلم را باید دارای محتوایی غنی تر دانست و آمیخته ای از مفاهیم روانشناسی نوین و اسلام در آن به چشم می خورد. هر چند که نویسنده و کارگردان این کار در مصاحبه ای گفته بود که حرف های قدیمی مذهبی نمی زند و علم روز روانشناسی را به تصویر کشیده است اما به نظر می رسد حتی ناخودآگاه مفاهیمی اسلامی هم در این فیلم جای گرفته اند. شاید بهترین تعریف محتوامحور را خود خانم میلانی ارائه داده، آنجا که گفته است : آتش بس2 انتقادی طنز به روابط زوج هایی است که تحصیل کرده و امروزی هستند اما در روابط بین خود دچار مشکل هستند و باید به مشاور مراجعه نمایند.

2 - غصه مشترک در اکثر فیلم های سینمایی در این فیلم هم وجود دارد و آن اینکه متأسفانه حجاب جز سلیقه چیز دیگری نیست و در هر فیلم به یک شکل وجود دارد. قبح و گناه بیرون بودن موی خانم ها که به طور کلی از بین رفته و نمایش گردن و گوشواره هم به آن اضافه شده است. اضافه کنید به این مسائل، نمایش پای خانم روی کاناپه که معلوم نیست چه ضرورتی جز قبح شکنی دارد و یا پرستار بیمارستان لاک زده و آرایش کرده و غیره. تأسف انگیزتر آنکه سخن گفتن از این موضوع هم ظاهراً برای برخی در جامعه مایه عقب ماندگی است!!!

3 - هر چند دکتر مشاور راهنمایی های خوبی هم به این زوج می کند اما متأسفانه یکی از مهمترین مشکلات را نادیده می گیرد و هیچ توجهی به آن نمی کند. آنجا که به شیوه آشنایی این زوج که منجر به ازدواج شده اشاره می شود. عشق دختر به پسری در کافه تریا آنهم به خاطر خال گوشتی پشت گوش که که از نظر دختر شبیه قورباغه و جالب است معیار ازدواج است؟ چه بسا یکی از دلایل مهم اختلافات خانوادگی همین نحوه آشنایی ها و عدم توجه به معیارهای اسلامی و حتی عرفی جامعه اصیل ایرانی است.

4 - نمایش عشوه عروس مقابل مادرشوهرش که بچه می خواهد هرچند بار طنز دارد اما با عرف جامعه مبتنی بر حیا در ایران اسلامی متفاوت است! البته اگر فرض کنیم که مادرشوهر هم خود برابر آنچه در فیلم نشان داده شده اهل همین طیف است مشکل حل می شود و این رفتار به راحتی توجیه می گردد. البته از این عشوه ها و حرکات شبه موزون در فیلم باز هم می شود دید که ظاهراً در سینما برخلاف صدا و سیما دست تهیه کنندگان بازتر است!!!

5 - نمایش مهمانی مختلط با لباس های غیراسلامی و آرایش تند خانم ها و سربه سر گذاشتن مردی با همسر مرد دیگری (پژمان جمشیدی در نقش دوست بهرام رادان که جوک گفتن میترا حجار را به سخره می گیرد) اگر یک برش از نگرانی عمیق روابط امروزی است اشکالی ندارد به شرط آنکه راهکاری هم برای حل آن ارائه شود اما ظاهراً این فیلم در صدد طرح این نگرانی نیست. حتی نوع روابط بهرام رادان در این فیلم با خانم های دیگر پس از مهمانی توسط همسرش مورد انتقاد قرار می گیرد و این در حالی است که خود میترا حجار در این فیلم با مرد نامحرم با عشوه خاصی شروع به کل کل کردن می کند!

6 - یکی از نکات مثبت فیلم جمله ای است که از زبان دکتر مشاور صادر می شود و آن اینکه : عیب یکدیگر را باید پوشش دهیم نه اینکه زن و شوهر عیوب یکدیگر را به رخ همدیگر بکشند. این جمله کاملاً مبتنی بر اسلام هم هست آنجا که خداوند متعال در قرآن کریم، همسران را لباس یکدیگر معرفی می کند. جالب آنکه در یکی از سکانس های پایانی میترا حجار از اینکه (لباس همسرش) قلمداد می شود کاملاً ابراز انزجار می کند. البته امیدواریم این جمله ناآگاهانه در فیلمنامه آمده باشد!

7 - نکته عجیب درباره برخی از فیلم های امروزی این است که به راحتی در فیلم لمس لباس زن و مرد نامحرم و تماس بدنی نمایش داده می شود و در این فیلم هم چنین موضوعی در چند مورد نمایش داده شده است. حتی در پوستر فیلم هم تماس لباس دو نفر کاملاً به چشم می آید و به نظر می رسد آگاهانه طراحی شده است.

8 - در یکی از سکانس ها زن و شوهر درباره خصوصی ترین مسائل میان خود سخن می گویند و از بچه دار شدن و غیره صحبت می کنند و این در حالی است که دو نقاش در کنار آنها دیوار رنگ می کنند و در بحث آنها مشارکت هم می کنند. طنز یک چیز است و پرده دری طنازانه چیز دیگر! معلوم نیست چند زوج در جامعه حاضرند خصوصی ترین مسائل خود را مقابل غریبه ترین افراد به زبان بیاورند.

9 - در اسلام مدیریت زندگی با مرد است و مطیع بودن یکی از صفات برجسته همسر متدین شمرده شده است. هرچند کم نیستند مردانی که متأسفانه از این موضوع سوء استفاده می کنند یا با فهم نادرست موضوع، مدیریت را به زورگویی تبدیل می کنند اما دیالوگ هایی نظیر (تو چکاره ای؟) که از زن به مرد در این فیلم پرتاب می شود یا تصمیماتی که زن بدون توجه به شوهرش می گیرد و حتی پرستارانی را به خانه برای پرستاری فرزندش دعوت می کند و یا بدون موافقت شوهرش ابراز می کند که باید بیرون خانه کار کند با اسلام سازگار نیست و متأسفانه همان نمایی است که تهمینه میلانی مایل است از جامه مدرن امروزی به مخاطب عرضه کند. مؤید این ادعا آن است که در یک سکانس، میترا حجار درباره کار بیرون منزل و مغایرت آن با رسیدگی به فرزند می گوید : حضور فیزیکی مادر در منزل کنار فرزندش مهم نیست (می شود این غیبت را با پرستار جبران کرد!) بلکه اگر من بیرون از منزل کار کنم و سرحوصله به خانه بیایم بهتر به فرزندم رسیدگی می کنم.

10 - جلوه هایی از پرده دری و قبح شکنی در برخی از سکانس های فیلم پشت طنز پنهان شده است. از جمله آنکه وقتی پرستار بچه (گوهر خیراندیش) به خانه می آید به این زوج پیشنهاد می کند که (چون من چشمهایم از این چیزها پر است) بهرام رادان جلوی او شلوار خود را عوض کند! یا در حالی که رادان او را خانم شیرازی صدا می کند از او می خواهد که از این پس، بجای خانم شیرازی، وی را (نقره) صدا بزند(با اسم کوچک). مهمتر از این آنکه، بهرام رادان در حالی که ابتدا با حضور پرستار بچه مخالف است اما برخلاف اصل وفاداری به همسر و چشم پاکی به هر یک از دوازده پرستار و در نهایت سیزدهمی که گزینش می شوند چشم می دوزد و از آنها خوشش می آید. حتی جلوی دکتر مشاور از رفتن نقره (گوهر خیراندیش) ابراز ناراحتی می کند و درباره سن بالای او می گوید ( به چشم من که بیست ساله بود! )

11 - در اسلام توصیه آن است که در اختلافات داوری از دو طرف در فامیل برگزیده شود و میان زن و شوهر را آشتی دهد اما بیان جزئیات زندگی زناشویی به هر یک از خانواده ها مجاز نیست. این امر را دکتر مشاور هم به زوجین گوشزد می کند و می گوید که نباید به مادرتان مسائل بین خود را گلایه کنید بلکه از یک مشاور باتجربه استفاده کنید تا شما را راهنمایی نماید. این یکی از نکات مثبت فیلم است اما باید توجه داشت که برخی مشاورین در سطح جامعه گاهی اثرات مخرب دارند و با دید صرفاً غیراسلامی و غربی توصیه های عجیب و غریب می کنند که باید مراقب بود.

12 - در بخشی از فیلم دکتر مشاور به باور خرافی زن درباره نحس بودن عدد 13 ایراد می گیرد که جای تحسین دارد اما اشتغال مادران زوجین به فال قهوه گرفتن رها شده است.

13 - یکی از نکات بارز این فیلم که به نظرم شاید برگرفته از تفکرات فمینیستی کارگردان باشد این است که میترا حجار در یک سکانس می گوید: (مدتی بود که سر کار نرفته بودم و پول نداشتم و مجبور بودم از شوهرم پول بگیرم) صرفنظر از آنکه در این سکانس رفتار نادرست بهرام رادان در نوع نفقه دادن و تحقیر همسر نقد شده و دکتر مشاور به درستی توصیه می کند که نفقه دادن را احترام آمیزتر انجام دهد (مثلاً پول را در کشوی میز بگذارد یا به حساب همسرش واریز کند) ولی باید توجه داشت که خود بحث نفقه گرفتن قبحی ندارد!

14 - یکی از نکات مثبت این فیلم تأکید درست دکتر مشاور بر این مسئله بود که ع شق قبلی باید کاملاً از صحنه زندگی وقتی به یک زندگی جدید وارد می شویم پاک شود تا با همه توان در موضوع عاطفه و عشق به زندگی جدید وارد شد. البته یک آسیب هم در این فیلم از زبان بهرام رادان در نقش خسرو مطرح شده و آن اینکه بعضی مردم (دوست دختر) خود را در عروسی دعوت می کنند یا حتی رادان به مشاور می گوید : بعضی احتیاجات هست که با همسر آدم برآورده نمی شود!!!

15 - دیگر نکته مثبت این فیلم را اشاره درست دکتر مشاور به بهرام رادان بود که اصرار داشت عباراتی نظیر (دوستت دارم) را به همسرش بگوید. ا ین همان توصیه اکید اسلام است که در حدیثی وارد شده است اگر مردی به همسر خود اظهار علاقه کند این اظهار علاقه هیچگاه از قلب زن بیرون نمی رود. جالب آنکه به گفته کارگردان فیلم، علم روانشناسی روز باید حالا این نسخه را بپیچد در حالی که اسلام عزیز قرن ها پیش چنین نسخه ای تجویز نموده است.

16 - از جمله نکات مثبت دیگر فیلم آنکه دکتر مشاور در پاسخ به گلایه میترا حجار می گوید : نباید مرد در خانه ظاهری ژولیده و کثیف داشته باشد اما وقتی به مهمانی یا سرکار می رود خود را خوشبو و خوش تیپ کند. اولویت اصلی همسر انسان است نه دیگران!

17 - یک نکته مهم در این فیلم که از دید دکتر مشاور مورد غفلت واقع شده این است که او روی موضوع عدم تفاهم بر نامگذاری فرزند که رادان بچه را (جاوید) و حجار بچه را (سامی) صدا می کند دست نمی گذارد. در دین اسلام نامگذاری فرزند روال خاصی دارد که متأسفانه امروزه از آن فاصله گرفته ایم. این کشمکش تا سالها در زندگی زوجین در این فیلم ادامه دارد و تا پایان فیلم هر کدام اسم مورد نظر خودشان را روی فرزند گذاشته و به آن نام وی را صدا می کنند!

18 - یک جمله عجیب در این فیلم از زبان دکتر مشاور شنیده می شود و آن اینکه : (در گذشته خانواده های سلولی مبتنی بر احترام مطلق به پدر و مادر بودند اما به مدد رشد علمی و فرهنگی امروزه ازدواج برابر شکل گرفته است ) این جمله عجیب را هم باید احتمالاً به حساب تفکرات کارگردان گذاشت بخصوص آنکه واژه (برابر) در ازدواج برابر تداعی کننده مباحث اشتباه و منحرف فمینیستی برابری زن و مرد است. چه آنکه زن نقش و وظایفی متفاوت از مرد دارد و به این لحاظ نباید با در نظر گرفتن تفاوت ها آنها را از هر حیث برابر دانست. البته برابری رشد و پاداش در قیامت صرفاً بر اساس معیار تقوا است و در آنجا جنسیت مانع رشد نخواهد بود .

19 - از جمله مسائلی که در این فیلم به چشم می خورد این است که برخلاف تعلیمات اسلامی، فرزند پدر و مادرش را (تو) خطاب می کند و حتی با آنها با (عتاب و خشم) برخورد می کند. امری که در اسلام نهی شده و البته صمیمیت هم مانع حفظ ادب نیست.

20 - دکتر مشاور در بخشی از این فیلم به زوجین می گوید : ( شما فرمانده بچه نیستید و صرفاً باید راهنمایی و همکاری کنید) در اسلام سه دوره برای تربیت بچه درنظر گرفته شده، بطوریکه هفت سال اول بچه را امیر، هفت سال دوم بنده فرمانبردار و هفت سال سوم وزیر خانواده دانسته شده است. باید به این مسئله توجه داشت که مقصود از اینکه هفت سال، بچه امیر است به معنای عدم لزوم تذکر دادن به فرزند یا نهی از در چاه افتادن و غیره نیست بلکه منظور دادن حس انتخاب همراه با راهنمایی و تکریم فرزند است. البته در هفت سال دوم زندگی به روایت حدیث دیگری زمان فرارسیدن مقررات و قوانین حلال و حرام می رسد که قاعدتاً باید فرزند را طوری تربیت کرد که در این موعد فرمانبردار باشد.

دکتر محمد لطفی زاده