نگاه ایران به فاجعه منا سیاسی نیست

انتخاب خبر- کمند چوبینه: رابطه ایران و عربستان همواره با فراز و نشیب های فراوان همراه بوده است. اوج این اختلافات بعد از توافق هسته ای ایران و غرب و بروز حوادث متعدد در مناسک حج عمره و تمتع ظهور یافت. فاجعه منا که منجر به کشته و مجروح شدن صدها ایرانی شد، این اختلافات را به اوج خود رساند.

مهدی ذاکریان، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل سیاسی در گفتگو با انتخاب خبر به تحلیل رابطه ایران و عربستان از ابتدای انقلاب تاکنون می پردازد.

تفاوت در ماهیت نظام ایران و عربستان ذاکریان در پاسخ به این سوال که از ابتدای انقلاب تاکنون ایران و عربستان چه فراز و نشیب هایی را در روابطشان پشت سر گذاشته اند، گفت: انقلاب ایران با یک ماهیت مذهبی و ایدئولوژیک به پیروزی رسید و در ابتدا این تصور وجود داشت که با کشوری همانند عربستان که مسلمان است، رابطه خوبی برقرار کند. ایران تا پیش از انقلاب، روابطی دوستانه با اسرائیل برقرار کرده بود و حکومت پهلوی به همین دلیل اختلافاتی با کشورهای اسلامی و عربستان داشت. با پیروزی انقلاب و قطع رابطه با رژیم صهیونیستی انتظار می رفت که رابطه ایران و عربستان به شرایط ایده آل تبدیل شود.

وی افزود: اما ماهیت نظام جمهوری اسلامی با سلطنت عربستان کاملاً تفاوت داشت. این اختلافات، زمانی به اوج خود رسید که عربستان خطر صدور نظام اسلامی ایران به کشورهای مسلمان دیگر را احساس کرد. مردمی بودن جمهوری اسلامی ایران هرگز برای حکومت عربستان پذیرفتنی نبود و آنها از گسترش نظام اسلامی هراس داشتند.

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه افزود: مجموعه این عوامل و شروع حرکت برائت از مشرکین در اعمال حج، اختلافات ایران و عربستان را علنی تر کرد، که اوج این اختلافات در حادثه حج سال 66 بود که منجر به کشته شدن شماری از حجاج شد.

جنگ ایران و عراق، بزرگترین اختلاف دو کشور ذاکریان در ادامه به بزرگترین اختلاف ایران و عربستان اشاره کرد و گفت: بزرگترین اختلاف میان ایران و حکومت آل سعود در جنگ ایران و عراق شکل گرفت. در این جنگ، دول عربی و به ویژه دولت سعودی نه تنها برای پایان دادن به جنگ تلاشی نکردند بلکه از حمله عراق به مرزهای ایران خشنود بودند و تمام قد از دولت صدام حمایت کردند.

وی ادامه داد: عمق شکاف اختلافات آنقدر عمیق شد که کمتر کسی تصور می کرد که رابطه ایران و عربستان به حالت عادی برگردد، اما با درایتی که در سال های 68 به بعد در عرصه سیاست خارجی شکل گرفت، تنش ها کمتر و حج مجدداً برقرار شد.

سال های 68 تا 76 را باید به عنوان دوران روابط مسالمت جویانه ایران و عربستان عنوان کرد.

این استاد دانشگاه افزود: با پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات دوم خرداد سال 76 در عرصه سیاست خارجی تحول شکل گرفت و تنش زدایی و روابط دیپلماتیک بر اساس قوانین جمهوری اسلامی با کشورهای دنیا مطرح شد.

نقش کلیدی هاشمی رفسنجانی در بهبود رابطه با عربستان ذاکریان تصریح کرد: رابطه با عربستان به عنوان یک همسایه مهم برای ایران در دولت اصلاحات مد نظر قرار گرفت؛ البته در آن زمان هم آیت الله هاشمی رفسنجانی به همراه دکتر ولایتی دوران تازه ای از رابطه ایران و عربستان را رقم زدند که منجر به عقد قراردادهای امنیتی میان دو کشور شد. این دوران می تواند طلایی ترین دوران رابطه ایران و عربستان نامیده شود.

ذاکریان در ادامه به دوران هشت ساله ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد اشاره کرد و گفت: از سال های 84 به بعد، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به سمت تنش پیش رفت و این به دلیل روی کار آمدن افرادی بود که دیپلماسی نمی دانستند و با شعارها و سخنان نسنجیده، کشور را وارد چالشی بزرگ کردند.

وی افزود: در آن زمان اگر چه پادشاه عربستان، رئیس جمهور وقت را به کشورش دعوت کرد و دست او را در دست خویش گرفت، اما همانطور که در اسناد ویکی لیکس منتشر شد همان زمان دولت عربستان از آمریکا خواسته بود سرِ مار را از تنش جدا کند که منظور کشور ایران بوده است.

اختلال در فعالیت های دولت روحانی توسط منتقدان ذاکریان گفت: سال 1392 و بعد از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری و با توجه به رویکرد اعتدالی دولت یازدهم، امیدها برای بهبود روابط با کشورهای منطقه افزایش یافت.

این تحلیلگر سیاسی ادامه داد: مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 و به ثمر نشستن آن در قالب برجام، به سیاست خارجی ایران کمک قابل توجهی می کند. همین مذاکرات فشرده، تمرکز دولت و وزارت خارجه را به خود معطوف کرد، اما باید به این نکته توجه کرد که این ناشی از ضعف وزارت امور خارجه نیست.

ذاکریان معتقد است که به دو دلیل در فعالیت دیپلمات های جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلل ایجاد شده است و می افزاید: یکی به دلیل اینکه مخالفین دولت، تمام توان خود را در داخل صرف مخالفت و حاشیه سازی برای مخالفت با برجام کردند و در مقابل، دیپلمات ها نیز مجبور به ارائه پاسخ به آنها می شدند. عامل دوم این نکته بود که در مسائل منطقه، تنها دولت تصمیم گیرنده نیست و اولویت اول جمهوری اسلامی ایران در برقراری رابطه با کشورها مسلماً کشورهای مسلمان هستند و جمهوری اسلامی ایران باید از هرگونه ایجاد تنش با این کشورها خودداری کند.

این استاد دانشگاه با بیان این که باید توجه داشت که نه سعودی ها می توانند دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران را تغییر دهند نه جمهوری اسلامی ایران می خواهد در امور داخلی کشور عربستان مداخله کند، افزود: آنچه در سال های 76 تا 84 اتفاق افتاد احترام متقابل هر دو کشور به یکدیگر بود که مسیر رابطه را هموار کرد.

تهییج افکار عمومی در رابطه با فاجعه منا ذاکریان در ادامه به حوادث اخیر مکه و فاجعه منا اشاره کرد و گفت: اتفاقات اخیر مکه که قطعاً ناشی از بی تدبیری و ناتوانی حکومت آل سعود در مدیریت این بحران است و ضایعه دردناکی را بوجود آورد، نباید با تهییج افکار عمومی همراه شود و باید در سلسله مراتب خود پیگیری شود، و باید در اظهارنظرها از تریبون های رسمی دقت کرد.

وی در رابطه با آینده رابطه ایران و عربستان نیز گفت: این دولت و وزارت امور خارجه با توجه به روند اعتدالی خود پاسخی که به بحران ها می دهد، پاسخی مبتنی بر تأمل و بررسی است. رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل به درستی خواهان تشکیل کمیته تحقیق برای بررسی فاجعه منا شد. به همین صورت وزیر امور خارجه در دیداری که با جان کری داشت، مواضع درستی اتخاذ کرد.

ذاکریان همچنین اظهار داشت: اگر وزیر امور خارجه به تنهایی در رابطه با این موضوع صحبت می کرد، یک بار سیاسی برای کشور شکل می گرفت، اما ظریف در کنار یکی از ابرقدرتهای جهان با وجود اینکه موضوع بحث، مسئله عربستان نبود از مسئولیت این کشور در منطقه سخن گفت و با تأیید جان کری مواجه شد. حتی عربستان از تصدیق جان کری بر حرف های ظریف عصبانی شد زیرا آمریکا را متحد خود در منطقه می داند.

وی افزود: باید به این نکته مهم توجه کرد که این دولت و وزارت امور خارجه شعار پوچ نمی دهند و نمی خواهند با هر ترفندی در جهان مطرح شوند، بلکه این سران کشورهای دیگر هستند که برای رابطه با ایران صف کشیده اند.

تنش زدایی با عربستان زیر سایه تدبیر و تعقل این تحلیلگر مسائل خاورمیانه همچنین معتقد است: در رابطه با عربستان نباید هیجانی عمل کرد و باید با تخصص و تنش زدایی پیش رفت. نوع حرکات دولت در رابطه با فاجعه منا حساب شده و دقیق است. هیأتی که از سوی ایران برای تحقیق اعزام شد، وزیر بهداشت بود که این نشان می دهد نگاه ایران به این فاجعه، سیاسی نیست و این جواب قاطع به ادعای سعودی هاست که می گویند ایران حادثه منا را دستاویز امیال سیاسی خود کرده است.

مهدی ذاکریان، آینده رابطه ایران و عربستان را به رغم این تنش ها روشن ارزیابی و خاطرنشان می کند: آینده رابطه دو کشور، روشن است؛ مشروط به اینکه در عربستان سعودی هم سیاستمداران منطقی تصمیم بگیرند. اگر عربستان، امور را به افراطیون بسپارد، در نظام بین المللی دچار انزوا خواهد شد.