دارو او آر اس چیست + موارد مصرف

دارو او آر اس (O.R.S) ، مخفف  Oral Rehydration Saltاست و همانطور که از اسم آن مشخص است برای جبران آب و نمک های از دست رفته بدن و جلوگیری از وقوع دهیدراسیون، در اسهال های متوسط تجویز و مصرف می شود. این دارو کربوهیدرات ها و الکترولیت های بدن را جایگزین می کند. دارو او آر اس در رده داروهای ضروری سازمان بهداشت جهانی طبقه بندی می شود.

 

در مورد پودر ORS

 

پودر ors (oral rehydration salts) به طور کلی آبرسانی درمانی بدن شامل نمک و مایعات خوراکی می‌شود که به منظور هیدراسیون فرد دهیدراته شده به کار می‌رود. ما امروزه آن را عادی می‌دانیم اما تا همین 50 سال گذشته چنین درمانی وجود نداشت. تکنیک رهیدراسیون خوراکی (درمان) توسط محققان بنگلادشی برای درمان اپیدمی و با (کلرا) در کشورشان ابداع شد. قربانیان وبا به دلیل عفونت نمی‌مردند، بلکه به علت اسهال کنترل نشده و از دست دادن حجم زیادی از مایعات تلف می‌شدند. تا پیش از به وجودآمدن درمان رهیدراسیون امکان درمان موثر فرد دهیدراته شده وجود نداشت.

 

جذب نمک

 

اساس درمان رهیدراسیون خوراکی به اندازه کافی ساده است: وقتی کسی دچار اسهال می‌شود، مایعات از روده‌ها آنقدر سریع عبور می‌کنند که فرصتی برای جذب شدن ندارند. اما روده‌ها روی سطح خود انتقال دهنده‌ی سدیم –گلوکز دارند؛ پروتئینی که در صورت وجود گلوکز، نمک را خیلی بهتر جذب می‌کند. درمان‌های خوراکی رهیدراسیون فقط ترکیب ساده‌ اما درستی از نمک، آب و گلوکز هستند که جذب نمک را به حد ماکسیمم می‌رسانند.

 

 

اسمولاریته و دینامیک مایعات

 

اسمولاریته معیاری است که نشان می‌دهد چه مقدار از مواد موجود در مایعات می‌توانند در مایع مورد نظر حل شوند. هر چه اسمولاریته بالاتر باشد، فشار اسمزی بیشتری بر مایع وارد می‌کند، بنابراین اگر یک محلول با اسمولاریته‌ی بالا در کنار محلولی با اسمولاریته‌ی پایین قرار بگیرد، مایع از محلول با اسمولاریته‌ی پایین به سمت محلول با اسمولاریته‌ی بالا حرکت خواهد کرد تازمانیکه این دو محلول، اسمولاریته‌ی یکسان پیدا کنند.

 

این پدیده، پیامدهای مناسبی برای مایعاتی که قرار است جذب بدن شوند دارد: اگر مایعات در روده‌های شما از نظر اسمزی فعال‌تر ازخون‌تان باشند مایعات را به سمت خود خواهند کشید و شما را دهیدراته خواهند کرد. نمک‌های رهیدراسیون خوراکی از نظر اسمزی ساختاری مشابه خون‌تان دارند و به همین دلیل وقتی وارد جریان خون‌تان می‌شوند؛ همانجا می‌مانند و شما فورا دهیدراته می‌شوید.

 

چرا نوشابه‌های ورزشی نمی‌توانند دهیدراسیون‌ شدید را برطرف کنند؟

 

حالا که ماجرای پروتئین‌های انتقال دهنده و دینامیک مایعات را دانستید باید فهمیده باشید چرا نوشابه‌های ورزشی کمکی به برطرف شدن دهیدراسیون نمی‌کنند و برخلاف تصور عمومی که این نوشیدنی‌ها را محلول‌های خوبی برای رهیدراسیون می‌دانند موثر نیستند.

 

نسبت قند به نمک در بیشتر نوشابه‌های ورزشی به میزان وحشتناکی زیاد است و ممکن است مقدار نمک جذب کنید اما مقدار زیادی قند (ماده‌ای فعال از لحاظ اسمزی) نیز جذب خواهید کرد که در نبودن نمک اضافی، قابل جذب نبوده و مایعات زیادی را به سمت روده‌ها می‌کشد و در نتیجه دهیدراسیون‌تان تشدید خواهد شد.

 

 

نحوه استفاده دارو او آر اس

 

دارو او آر اس از ترکیب کردن الکترولیت های مورد نیاز بدن (بدن برای عملکرد درست به میزان خاصی از الکترولیت ها مثل سدیم، پتاسیم و کلرید نیاز دارد) با گلوکز به دست می آید. این دارو به صورت خوراکی از راه دهان و به شکل محلول تجویز می شود. محلول او آر اس جهت تنظیم میزان مایعات و الکترولیت های ضروری بدن، در زمان هایی که الکترولیت زیادی از دست می دهد تجویز می شود. از دست دادن الکترولیت ممکن است در اثر فعالیت سنگین بدن، بیماری های  عفونی، اسهال و استفراغ ،گرمازدگی ، مسمومیت های شدید و یا سوختگی باشد. در اثر این اتفاق ممکن است بدن دچار حمله های ناگهانی شود، دارو او آر اس در کلیه این موارد اثربخشی مثبت دارد. مصرف دارو او آر اس همیشه به صورت محلول بوده است. بسته های مخصوص حاوی پودر این دارو با تجویز پزشک خریداری شده و باید طبق دستور درج شده روی آن مصرف شود. تهیه محلول او آر اس به دلیل حساسیت نسبت های آن، به صورت دستور کاملا روشن و مشخص روی بسته های دارو درج می شود. معمولا پودر دارو او آر اس را باید در یک لیتر آب سرد جوشیده حل کرد و نوشید. در سال های اخیر در ایران، تعدادی از شرکت های دارویی برای سهولت مصرف دارو و رضایت مشتریان، اقدام به تولید او آر اس به صورت قرص جوشان(۱۰ عدد قرص در یک بسته) و در برخی موارد به صورت طمع دار و مطلوب برای کودکان اقدام نموده اند. لازم به ذکر است در صورت ابتلا به اسهال حاد تنها به مصرف این دارو کفایت نکرده و حتما به مراکز درمانی و پزشک مراجعه فرمایید. ممکن است در موارد اسهال شدید، پزشک سرم تراپی و یا تزریق مایعات به صورت وریدی را برای بیمار لازم بداند.

 

 

میزان مصرف دارو

 

مقدار مصرف دارو او آر اس نیز مانند سایر داروها باید توسط پزشک تعیین شود ولی به طور معمول مصرف آن در بزرگسالان به میزانی است که بتوانند بنوشند، و در کودکان مقدار مورد نیاز و سرعت مصرف به سن و وزن کودک و میزان از دست رفتن مایعات بدن بستگی دارد.  مقدار مصرف معمول در کودکان ۱ لیتر در بازه هر ۸ تا ۲۴ ساعت بر حسب سن، و شیرخواران ۱ لیتر در ۲۴ ساعت می باشد. این فرآورده دارویی به خوبی از طریق دستگاه گوارش جذب می‎شود و وجود گلوکز، جذب املاح را افزایش می‎دهد.

 

عوارض مصرف دارو او آر اس

 

هر دارویی در کنار مزیت های فراوان و خاصیت بهبود بخشی عوارضی نیز به همراه خواهد داشت، البته در مصرف داروی او آر اس در دوز های پایین عوارضی گزارش نشده است. اما در صورت مصرف بیش از اندازه ممکن است در نوزادان کمتر از یک سال منجر به تشنج گردد، تشنج ممکن است ناشی از دهیدراتاسیون بیش از حد و تب باشد. پف‎کردن پلک‎ ها و تشنگی بیش از حد نیز از عوارض جانبی این دارو به شمار می روند. همچنین این دارو، تداخل خاصی با سایر داروهای شیمیایی ندارد. اما در مواردی چون حساسیت به دارو او آر اس در مصارف قبلی و یا حساسیت به هر یک از محتویات دارو، و یا بالا بودن سطح پتاسیم خون منع مصرف دارو وجود خواهد داشت. به علاوه به یاد داشته باشید در زمان بارداری و شیردهی تنها با نظر پزشک اقدام به مصرف این دارو نمایید.

 

 

توصیه هایی برای مصرف کنندگان دارو او آر اس

 

    در صورت ابتلا به هر یک از بیماری های زیر، قبل از مصرف دارو او آر اس، پزشک خود را از سوابق بیماری آگاه کنید.

 

نارسایی قلبی

ابتلا به دیابت

تجمع آب در بدن

مشکلات کلیوی

رعایت رژیم غذایی کم سدیم و یا کم پتاسیم

خونریزی غیر طبیعی مقعد

استفراغ یا اسهال بسیار شدید

اشکال در ادرار کردن

اختلال در جذب گلوکز موجود در غذا

 

    محتوی هر پاکت باید در یک لیتر( تقریبا ۴ لیوان متوسط) آب جوشیده سرد شده حل شده و مصرف شود.

 

    به خاطر داشته باشید محلول تهیه شده دارو او آر اس را حداکثر ۲۴ ساعت می توان در یخچال نگهداری کرد.

 

    نوع قرص جوشان داروی او آر اس در افراد مبتلا به انسداد روده یا بیماران کبدی و کلیوی نباید مصرف گردد.

 

    در صورت بروز استفراغ در شیرخوار بعد از مصرف محلول او آر اس، مصرف آن را به مدت ۱۰ دقیقه قطع کنید و پس از آن، مقادیر کمتری از دارو را به  اندازه پنج تا  ۱۰ سی سی به وسیله سرنگ، قاشق چایخوری یا فنجان هر پنج تا ۱۰ دقیقه به او بخورانید.

 

    بعد از تأمین آب و املاح بدن در کودکان، سایر غذاها نیز برای او تجویز شود. در فواصل بین مصرف او آر اس، شیرخوار باید با شیر مادر یا شیر خشک تغذیه شود ، برای کودکان بزرگ تر و بزرگسالان نیز مصرف غذاهای نشاسته ای (برنج، فرنی، نان تست، سیب زمینی آب پز) و ماست در این دوره توصیه شده است. تغذیه پس از بهبود اسهال باید با حداکثر امکان ادامه یافته و در دوره نقاهت پس از بهبودی مصرف غذاها و مایعات دیگر به همراه دوز مناسب او آر اس ضروری است.

 

    در نظر داشته باشید در صورت کاهش متوسط آب بدن، برگشت پوست به حالت عادی کند و در صورت کاهش شدید آب بدن، برگشت پوست به حالت عادی بسیار کند خواهد بود. در حالت طبیعی پوست به طور سریع به حالت عادی باز می گردد .

 

     در صورت عدم بهبود با مصرف دارو او آر اس، به پزشک مراجعه کنید.

    درمان را تا توقف کامل اسهال ادامه دهید.

 

شرایط نگهداری دارو او آر اس

 

دارو او آر اس در هر نوع( به صورت پاکت یا قرص های جوشان) نیاز به نگهداری در دمای بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد دارد.

 

قبل از استفاده پودر او آر اس باید به تاریخ انقضاء آن توجه کرده و دقت داشته باشید که پودر تغییر رنگ نداده و چسبنده نباشد.

 

دارو را دور از نور و رطوبت نگهداری کنید.

 

مانند تمام داروها، دسترسی کودکان به این دارو ممکن است عوارض جبران ناپذیری در پی داشته باشد، بنابراین محل نگهداری دارو او آر اس دور از دسترس کودکان باشد.

 

آبلیمو و پودر او ار اس الزامی ترین مایعات هنگام تهوع کودک 

 

اسهال مداوم می‌تواند باعث از دست دادن مقادیر زیادی آب و مواد مغذی از بدن شود. اگر کودک در روز بیش از سه بار مدفوع اسهالی دفع کرد و مایعات کافی دریافت نکرد، ممکن از بدنش کم آب و یا بی‌آب شده و دچار خطرات جدی شود. به محض تهوع و استفراغ در کودک باید از دادن غذا به او پرهیز کرد و مایعات نظیر ORS و آبلیمو تا زمان رساندن کودک به پزشک به او خوراند.

 

محمدرضا بلورساز رئیس انجمن اطفال گفت: تهوع در کودکان علامت بیماری است. اولین مسئله‌ای که باید در هنگام رویارویی با تهوع کودکان توجه کرد این است که کودک را سریعا به پزشک رساند تا علت تهوع را تشخیص دهد. که ممکن است مقدمه مننژیت، یک سینه پهلو، به علت دل درد، سرماخوردگی، گلودرد، باشد یا از ریه کودک ناشی شود و یا یک علامت عفونت شدید باشد، تهوع در کودکان می‌تواند منشاء عصبی نیز داشته باشد.

 

 

وی افزود: بنابراین به محض وقوع تهوع و استفراغ در کودک باید از دادن غذا به او پرهیز کرد و مایعات در حد معمول به او داده شود مانند مایع ORS که والدین می‌توانند آن را تا هنگام رساندن کودک به پزشک کم کم به او بخورانند.

 

بلورساز تصریح کرد: توصیه می‌شود پزشکان از تجویز داروهایی مانند قرص B۶ اجنتاب کنند زیرا این دارو عوارض دارد و حتی امکان دارد علائم بیماری را بپوشاند. اما بهتر است والدین مایعات سبکی نظیر آب و لیمو به کودک تا مراجعه به پزشک بدهند.

 

این متخصص در پایان خاطر نشان کرد: تهوع از بدو تولد تا ۱۸ سالگی متفاوت است. تهوع در دوره نوزادی به علت ریفلاکس معده صورت می‌گیرد که خطرناک نیست و باید سر نوزاد را به بالا گرفته شود و بر پشت او با دست زده شود. تهوع در دوره شیرخوارگی می‌تواند زمینه‌ساز یک بیماری باشد و می‌تواند ابتدا با استفراغ آغاز شده و به اسهال بیانجامد.

 

 

منابع: دانشنامه پزشکی آریا ویکی ، علم ورزش ، دکتر سلام