بورس انرژی
هیدروژن سبز؛ از تامین امنیت انرژی تا تنوعبخشی اقتصادی
در حالی که جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر با سوخت فسیلی از اولویت‌های اصلی کشورهای دنیاست، «هیدروژن سبز» به عنوان یک جایگزین اصلی مطرح شده است. توسعه سبز صنایع، استقلال در حوزه انرژی، افزایش نقش‌آفرینی کشورها در تجارت جهانی و ایجاد فرصت‌های شغلی از مزایای بهره‌برداری از این انرژی به شمار می‌رود.
نقش محوری هیدروژن سبز و کالاهای مشتقه آن، همچون آمونیاک و متانول، در حرکت جهان به سمت اقتصاد کربن‌صفر تشریح شده است.
این حامل انرژی که از طریق الکترولیز و صرفاً با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر تولید می‌شود، به دلیل توانایی ویژه در کربن‌زدایی از بخش‌هایی که کاهش آلایندگی در آن‌ها دشوار است، به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی گذار همه‌جانبه انرژی مطرح شده و مزایایی فراتر از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. توسعه زنجیره‌های ارزش مرتبط با این حوزه می‌تواند علاوه بر توسعه سبز صنایع، موجب استقلال انرژی، افزایش نقش‌آفرینی کشورها در تجارت جهانی و ایجاد فرصت‌های شغلی شود.
مسیر نوین جایگزینی سوخت فسیلی با سوخت پاک
هیدروژن خاکستری، که از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود، اکنون نیز جایگاه مهمی در صنایع دارد اما جایگزینی آن با هیدروژن سبز یک ضرورت کلیدی برای صنایع سنگین و پرکربن به‌شمار می‌رود. به‌ویژه در صنایع شیمیایی و فولادسازی، هیدروژن سبز می‌تواند به‌عنوان خوراک پاک و جایگزینی برای فرآیندهایی چون احیای مستقیم آهن نقش مهمی ایفا کند. همچنین بخش‌های حمل‌ونقل سنگین شامل هوانوردی، کشتیرانی و حمل‌ونقل جاده‌ای طولانی‌مدت به عنوان عرصه‌های بالقوه استفاده از هیدروژن سبز و مشتقات آن، از جمله آمونیاک، نفت سفید الکتریکی (ای‌کروزین) و متانول الکتریکی (ای‌متانول)، شناسایی شده‌اند که می‌توانند جایگزین‌های پاکی برای سوخت‌های فسیلی باشند.
از دیگر قابلیت‌های مهم این فناوری، امکان ذخیره‌سازی فصلی انرژی است؛ به‌گونه‌ای که هیدروژن در زمان وفور انرژی تجدیدپذیر تولید و در دوره‌های اوج تقاضا مصرف شود. همچنین، الکترولایزرهای انعطاف‌پذیر می‌توانند به تاب‌آوری شبکه‌های برقی با سهم بالای منابع تجدیدپذیر کمک کنند. همین ویژگی‌ها موجب شده هیدروژن سبز به محور گفت‌وگوها و برنامه‌ریزی‌های جهانی برای شتاب‌بخشیدن به گذار انرژی تبدیل شود و بحث‌ها درباره ایجاد بازارهای بین‌المللی آن و محصولات وابسته بالا بگیرد. برآورد آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهد، حدود ۲۰ درصد تقاضای پیش‌بینی‌شده جهانی هیدروژن می‌تواند از طریق تجارت بین‌المللی پاسخ داده شود.
این فرصت تجاری ناشی از واقعیتی جغرافیایی است. مراکز اصلی تقاضا معمولاً در مناطقی با بیشترین ظرفیت منابع تجدیدپذیر قرار ندارند. با توجه به اینکه هزینه برق بخش عمده هزینه تولید هیدروژن سبز را تشکیل می‌دهد، کشورهایی که از منابع غنی خورشیدی و بادی برخوردارند، مزیت رقابتی بالایی خواهند داشت. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که آمونیاک با ۳۰ درصد، متانول الکتریکی با ۱۸ درصد، آهن اسفنجی با ۱۴ درصد و هیدروژن گازی با ۱۴٫۴ درصد بیشترین سهم را در جریان‌های تجاری بین‌المللی خواهند داشت.
واردکنندگان انرژی‌های تجدیدپذیر، صادرکننده خواهند شد؟
کشورهای در حال توسعه، با برخورداری از ظرفیت بالای انرژی‌های تجدیدپذیر، در موقعیتی ممتاز برای تبدیل شدن به بازیگران اصلی این بازار قرار دارند و می‌توانند از واردکننده انرژی به صادرکننده بدل شوند؛ تحولی که نه‌تنها فرصت‌های اقتصادی چشمگیری ایجاد می‌کند بلکه امنیت انرژی آن‌ها را نیز ارتقا می‌دهد. نمونه‌هایی همچون آمریکای لاتین با بهره‌گیری از منابع خورشیدی و بادی در کنار زیرساخت صنعتی موجود، می‌تواند تأمین‌کننده اصلی آمونیاک، متانول الکتریکی و آهن اسفنجی برای بازارهای آمریکای شمالی، اروپا و آسیا باشد.
جنوب صحرای آفریقا نیز با موقعیت جغرافیایی استراتژیک و دسترسی گسترده به اراضی، هم برای تولید داخلی و هم صادرات هیدروژن سبز مزیت دارد. شمال آفریقا نیز با نزدیکی به بازار اروپا می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۸ درصد نیاز اتحادیه اروپا به هیدروژن سبز و محصولات وابسته را تأمین کند و بستر شکل‌گیری یک تجارت انرژی قدرتمند اروپایی-مدیترانه‌ای را فراهم آورد.
با این حال، تحقق این پتانسیل نیازمند هماهنگی چارچوب‌های سیاستی با توسعه زیرساخت‌ها در قالب یک راهبرد جامع گذار انرژی است. آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر برآورد کرده است که سرمایه‌گذاری مورد نیاز در سطح جهانی برای زنجیره ارزش هیدروژن تا سال ۲۰۵۰ به ۲٫۴۹ تریلیون دلار می‌رسد که شامل ۴٫۷ تراوات ظرفیت انرژی تجدیدپذیر، ۲٫۱ تراوات الکترولایزر و ۰٫۹ تراوات‌ساعت ذخیره‌سازی باتری خواهد بود. آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر و سازمان تجارت جهانی پیش‌تر نیز اقدامات لازم برای فعال‌سازی این زنجیره‌ها و پشتیبانی از توسعه پایدار را بررسی کرده‌اند و تأکید دارند که با برنامه‌ریزی راهبردی، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری بین‌المللی می‌توان به مزایای گسترده این بازارها دست یافت.
نتیجه این گزارش این است که بازارهای بین‌المللی هیدروژن سبز و مشتقات کالایی آن، مسیری روشن برای پایداری صنایع، تأمین امنیت انرژی و تنوعبخشی اقتصادی کشورهای در حال توسعه فراهم می‌آورند و به آن‌ها امکان می‌دهند ضمن تسریع گذار انرژی، به شرکایی کلیدی در مسیر جهانی دستیابی به اقتصاد کربن‌صفر بدل شوند.
