بازی دو سر باخت ترکیه در پرونده سوریه

پایگاه خبری تحلیلی البدیع در مقاله‌ای نوشت:‌ باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا و رجب طیب اردوغان همتای ترک وی اهداف مشترکی را در زمینه مداخله نظامی در سوریه دنبال می‌کنند،‌ اما موارد اختلاف میان آنها در برخی مسائل به‌ویژه در زمینه نحوه تعامل با شبه‌نظامیان کرد است که در حال حاضر با عناصر داعش در سوریه مبارزه می‌کنند. این موضوع اختلافات و مشکلاتی را بین دو طرف ایجاد کرده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس در زمینه بازی پیچیده آمریکا و ترکیه در سوریه می‌نویسد که اردوغان به‌دنبال مبارزه با تروریست‌های داعش است که بین مرزهای ترکیه و سوریه تردد داشته و وارد اراضی ترکیه می‌شوند. البته این موضوع نزد ترکیه از درجه اول اهمیت برخوردار نیست، بلکه موضوع مدنظر آنکارا به‌جای مبارزه با داعش، اجرای سیاست‌های داخلی این کشور است که در وهله اول مهار قدرت روزافزون کردها در مناطق مرزی جنوب ترکیه را هدف قرار داده است. واقعیت این است که ترکیه نگران است پیروزی کردها در عراق و سوریه باعث شود این جریان به فکر از سرگیری عملیات نظامی خود در داخل اراضی ترکیه برای تحقق آرمان تاریخی خود در راستای تشکیل دولت مستقل کردی بیفتد. از همین منظر می‌بینیم که ترکیه از موضوع آغاز حملات هوایی خود بر ضد داعش در سوریه استفاده می‌کند تا حملاتی را بر ضد شورشیان کرد که ــ به‌تعبیر آنکارا ــ در مناطق شمال عراق مستقر هستند، انجام دهد. اردوغان در زمینه مبارزه با کردها در ترکیه و عراق پا را از حد مجاز فراتر گذاشته و در روز 27 ژوئن گذشته به موشک‌باران مواضع شبه‌نظامیان کرد در سوریه که با عنوان یگان‌های دفاع مردمی شناخته می‌شوند،‌ اقدام کرد. از دیدگاه ترکیه این گروه در واقع بخش سوری حزب پ‌ک‌ک است. آنکارا البته این موضوع را به‌شدت تکذیب کرد، چرا که تأیید این خبر به این معنا است که ترکیه حمایت مستقیم از داعش را در دستور کار خود قرار داده که دشمن اصلی کردهای سوریه به شمار می‌رود. یکی از مسئولان ترک با اشاره به این حمله می‌گوید: ارتش ترکیه تنها به مواضع شلیک کردها واکنش نشان داد و عملیات ارتش ترکیه بر ضد داعش شامل حمله به هیچ یک از یگان‌های دفاع مردمی کردها نبود. نکته قابل توجه اینکه از زمان اعلام توافق ترکیه و آمریکا در پایان ژوئن گذشته جنگنده‌های ترکیه به‌صورت روزانه اقدام به حمله به مواضع نیروهای پ‌ک‌ک در شمال عراق و نیروهای مستقر در جنوب شرق ترکیه می‌نمایند. در طرف مقابل آمریکا نیز بر اساس این توافق موفق به استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه نزدیک مرزهای شمال سوریه شده و همچنین از مشارکت ترکیه در انجام حملات هوایی بر ضد عناصر داعش استفاده کرده است. اما چیزی که آمریکا در این معامله از دست داده و بزرگ‌تر از این دستاوردها است، کردها هستند که بزرگترین متحد واشنگتن در موضوع مبارزه با داعش به شمار می‌رفتند. نیروهای زمینی کرد برای نیروهای آمریکایی بیشترین قدرت سرکوب جریان داعش در سوریه به شمار می‌روند. در شرایط کنونی کردها نگران این هستند که از سوی نیروهای ترکیه مورد حمله قرار گیرند،‌ این در حالی است که دولت ترکیه وعده داده که ابتکار عمل را در حمله بر ضد کردها در دست نداشته باشد. استیفن تانکل استاد دانشگاه آمریکا در این زمینه می‌گوید: بر کسی پوشیده نیست که ترکیه تمایلی به مبارزه با داعش ندارد، بلکه به‌دنبال سرکوب کردها است. مشارکت ترکیه در جنگ بر ضد داعش نکته‌ای مثبت است،‌ البته ترکیه به‌صراحت اعلام کرده که هیچ حمله‌ای را بر ضد شبه‌نظامیان کرد که از بزرگترین متحدان آمریکا در عرصه مبارزه با داعش به شمار می‌روند، انجام نمی‌دهد. این در حالی است که پیش‌مرگ‌های کرد از آغاز بحران سوریه تاکنون دستاوردها و موفقیت‌های بزرگی را در مبارزه بر ضد داعش به‌دست آورده و بر مناطق تحت سکونت خود مسلط شدند. شبه‌نظامیان کرد در ژانویه گذشته موفق شدند بعد از جنگی طولانی تروریست‌های داعش را از منطقه کوبانی در مجاورت مرزهای ترکیه عقب برانند. آنها همچنین در ژوئن گذشته نیز موفق به اخراج داعش از مراکز استقرار خود در تل‌ابیض واقع در مرزهای ترکیه شده و به این ترتیب یکی از مهم‌ترین مسیرهایی را که داعش برای قاچاق نفت و عناصر مسلح خارجی استفاده می‌کند مسدود کردند. بیش از دو سال است که کردها مشغول درگیری‌های خود و همچنین جنگ خود با دولت آنکارا هستند،‌ در سال 2013 مذاکرات سازش بین دو طرف برگزار شد و درگیری‌ها که تاکنون به کشته شدن 37هزار نفر منجر شده است،‌ متوقف شد. اما وقتی ترکیه اقدام به موشک‌باران مواضع کردها در شمال عراق کرد، بار دیگر توافق و سازش بین دو طرف لغو شد و حزب پ‌ک‌ک نیز به حملات موشکی ترکیه واکنش نشان داد. این موضوع باراک اوباما را در تعامل با متحدان کرد خود که در سوریه با داعش مبارزه می‌کنند، در شرایط سختی قرار داد. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که کاخ سفید در زمینه طرح‌های نظامی ترکیه در شمال عراق که به کشته شدن چندین غیرنظامی کرد منجر شده،‌ هشدار داده است. آنتونی کوردزمن تحلیلگر نظامی مرکز مطالعات استراتژیک در واشنگتن در این رابطه می‌گوید:‌ توافق با ترکیه به‌صورت کلی توافق خوبی برای استراتژی آمریکا در خاورمیانه به شمار می‌رود، اما یکی از مشکلات ما این است که این موضوع را به‌شکل عمومی می‌بینیم، اما وقتی به‌صورت سه‌بعدی به بخشی از این صفحه شطرنج نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که حدود 9 بازیگر در آن حضور دارند و هیچ قانونی بر این بازی مسلط نیست. در عین‌ حال می‌بینیم که چرخش سیاست‌های ترکیه در قبال داعش به‌دنبال تحقق سه هدف است. این جهش البته می‌تواند نتایج معکوسی داشته و ثبات و امنیت ترکیه را تهدید کرده و آن را در برابر چالش‌های جدیدی قرار دهد. تحلیل سیاسی خبرگزاری دویچه‌وله معتقد است که طرح دستگاه قضایی ترکیه برای باز کردن پرونده‌ای بر ضد صلاح‌الدین دمرتاش یکی از سران حزب خلق دموکراتیک ترکیه اقدام دیگری در راستای افزایش فشار بر کردها در چارچوب تغییر سیاست رهبران ترکیه به شمار می‌رود. افزایش فشارها بر رهبر حزب خلق دموکراتیک ترکیه و طرح موضوع لغو مصونیت نمایندگان این حزب در پارلمان تنها بخشی از اهداف داخلی و منطقه‌ای حزب حاکم ترکیه به شمار می‌رود. چرخش جدید سیاست‌های حزب حاکم که ظاهراً با عنوان آغاز همکاری با ائتلاف ضدداعش مطرح شده، ابعاد و انگیزه‌های مهم دیگری نیز دارد. حزب خلق دموکراتیک نمایندگی اکثریت کردهای ترکیه را در اختیار دارد و در انتخاباتی که در ژوئن گذشته برگزار شد از طریق شعارها و سیاست‌هایش در حمایت از مطالبات کردها موفق شد حداقل 10درصدی آرای رأی‌دهندگان برای حضور در پارلمان را به دست آورد و 13 کرسی پارلمان را به خود اختصاص دهد. این موضوع طبیعتاً به‌ضرر حزب حاکم عدالت و توسعه خواهد بود. این در حالی است که حزب حاکم ترکیه که پیش از این اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان را در اختیار داشت، تلاش می‌کرد در انتخابات گذشته نیز آرای بیشتری را به دست آورد تا بتواند اهداف خود برای تغییر قانون اساسی ترکیه را محقق کند. این روند سعی داشت بر اساس دیدگاه رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور این کشور نظام پارلمانی این کشور را به نظام ریاست جمهوری تبدیل کرده و اختیارات رئیس‌جمهور را تا حد گسترده‌ای افزایش دهد. از دیدگاه منتقدان، اردوغان به‌عنوان رهبر حزب حاکم در ترکیه به‌دنبال باقی ماندن در قدرت تا سال 2023 یعنی سالروز صدسالگی تأسیس ترکیه مدرن است. وی می‌خواهد امتیازها و اختیارات گسترده‌ای داشته باشد تا پروژه‌های عظیم و متعددی را که برخی از آنها جنجال‌برانگیز است،‌ در کشور انجام داده و رؤیای امپراتوری جدید عثمانی را محقق و نام خود را در تاریخ ترکیه جاودانه کند. طبعاً تغییر قانون اساسی نیازمند رأی دوسوم اعضای پارلمان است و در صورتی که پارلمان این موضوع را به تصویب برساند نیازی برای انجام همه‌پرسی عمومی در مورد آن وجود ندارد. البته در صورتی که 60% نمایندگان به این تغییرات رأی دهند،‌ انجام آن نیازمند انجام همه‌پرسی عمومی خواهد شد. حزب عدالت و توسعه قطعاً قادر به تحقق این تعداد رأی برای تغییر قانون اساسی نخواهد بود،‌ چرا که حتی اکثریت مطلقی را که در اختیار داشت نیز از دست داده است. از سوی دیگر هیچ حزبی آمادگی ائتلاف با حزب حاکم ترکیه را که به‌دنبال تغییر قانون اساسی کشور است، ندارد، این در حالی است که احزاب ترکیه در مخالفت با حزب حاکم پا را از این هم فراتر گذاشته و به‌دنبال ادامه روند محاکمه پسر اردوغان هستند که در زمینه فساد مالی متهم شده و پرونده‌اش در دستگاه قضایی تحت بررسی قرار دارد. اوضاع کنونی برای حزب عدالت و توسعه بعد از شکست در انتخابات گذشته یک بحران انتخاباتی به شمار می‌رود،‌ رهبران این حزب به مرحله دیگری از انتخابات امید دارند و آرزو می‌کنند انتخابات جدید را در شرایط بهتری انجام دهند تا بتوانند دست‌کم اکثریت مطلق خود در پارلمان را بار دیگر به دست آورند. یکی از اهداف چرخش سیاست‌های ترکیه به‌وجود آوردن این شرایط جدید است. چرخش کلی سیاست‌های مقامات ترکیه که با شعار تغییر سیاست در قبال داعش و حمله به این گروهک تروریستی آغاز شده،‌ در عین حال فعالیت خود را بر سرکوب کردها و مهار حجم فعالیت‌های آنها قرار داده است،‌ به‌ویژه آنکه عملیات جدیدی که حزب پ‌ک‌ک انجام داده است، بهانه را برای تحقق این هدف به ترکها داده است. در همین راستا بود که دولت ترکیه روند مذاکرات سازش با پ‌ک‌ک (به‌عنوان اصلی‌ترین گروه مسلح کردها) را متوقف کرد و حملات شدیدی را بر ضد آنها آغاز نمود. دو سال پیش بین حزب پ‌ک‌ک و دولت ترکیه آتش‌بس اعلام شد و مذاکرات بین دو طرف برای به رسمیت شناختن حقوق کردها از سوی دولت و رفع تبعیض از آنها انجام شد. هدف ترکیه از حمله به نیروهای پ‌ک‌ک و جریان کرد حامی آنها از جمله حزب خلق دموکراتیک و تبلیغات رسانه‌ای بر ضد آنها این بود که این عده امنیت ترکیه را تهدید می‌کنند و آن را در معرض خطر قرار می‌دهند. این رویکرد برای تضعیف موقعیت کردها و سایر نیروها و کادر اجتماعی نزدیک به سازماندهی سیاسی آنها بود تا آنها نتوانند از پتانسیل‌های اجتماعی خود برای مشارکت در انتخابات پارلمانی استفاده کنند. به این ترتیب حزب حاکم سعی داشت با شکست حزب خلق دموکراتیک در ورود به پارلمان زمینه را برای تحقق اهداف خود و رسیدن به اکثریت کرسی‌های پارلمان و حتی رسیدن به آرای لازم جهت تغییر قانون اساسی فراهم نماید. در ماه‌ها و هفته‌های اخیر کردهای سوریه موفقیت‌های زیادی را در مبارزه با جریان داعش به‌ دست ‌آوردند. داعش تقریباً در تمامی مناطق مرزی شمال سوریه با ترکیه در سواحل دریای مدیترانه را در اختیار خود داشت،‌ اما کردها موفق شدند این مناطق را تحت کنترل خود بگیرند. این موضوع تنها باعث تضعیف داعش که از مهم‌ترین متحدان ترکیه در برابر دولت بشار اسد بود، نشد، بلکه فرصت بزرگی را به کردها داد تا بتوانند منطقه حاکمیت خودمختار در شمال سوریه را تقویت کنند. علاوه بر اینکه این تجربه به‌خودی‌خود کنار تجربه اقلیم کردستان عراق می‌تواند نمونه جدیدی برای کردها در ترکیه به شمار آید،‌ مناسبات صمیمانه و قدیمی بین کردهای سوریه و ترکیه و موقعیتی که پ‌ک‌ک بین کردهای سوریه دارد، نیز از دیدگاه آنکارا خطری مضاعف و بزرگ برای ترکیه به شمار می‌رود. ازآنجاکه کردهای سوریه در ماه‌های گذشته اصلی‌ترین متحد آمریکا در مبارزه با داعش در سوریه بودند، اما توافق‌نامه جدید بین آمریکا و ترکیه آنها را در وضعیتی متفاوت قرار داد. واشنگتن بر اساس این توافق فرصت استفاده از پایگاه‌های نظامی ترکیه و پرواز از آنها جهت حمله به داعش را در اختیار گرفت. این در حالی بود که در گذشته این حملات را از طریق پایگاه‌های نظامی موجود در خلیج فارس انجام داد و این موضوع هزینه‌های بسیار زیادی برای آمریکا به دنبال داشت،‌علاوه بر اینکه تأثیرگذاری این حملات نیز بسیار کم می‌شد. با این توافق دولت ترکیه دست خود را برای حمله بر ضد مواضع پ‌ک‌ک باز دید. علاوه بر اینکه ترکیه پیش از این موضوع ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه را مطرح کرده بود،‌ اما آمریکا تنها با ایجاد منطقه‌ای امن یا بی‌طرف در این بخش از اراضی سوریه موافقت کرد. اما همین مناسبت نیز با منافع این کشور و اهداف متحد آن در سوریه یعنی کردهای سوریه در تناقض بود. با وجود این به نظر می‌رسد استفاده از پایگاه‌های نظامی ترکیه به‌اندازه‌ای برای آمریکا مهم بود که باعث شد این کشور حفظ منافع و مطالبات کردهای سوریه را در درجه دوم اهمیت و اولویت قرار دهد. طبعاً برخی دولت‌های عضو ناتو سیاست جدید دولت ترکیه در قبال کردها را رد کرده و آن را خطری برای تهدید ثبات و امنیت ترکیه می‌دانند،‌ اما نقش این کشورها به‌اندازه‌ای نیست که بتوانند در مواضع آمریکا در قبال سیاست‌های ترکیه تأثیرگذار بوده یا عامل بازدارنده‌ای در برابر دولت ترکیه ایجاد کند. از سوی دیگر می‌بینیم که ترکمن‌ها در سوریه در ابعاد تاریخی جزو متحدان ترکیه به شمار می‌روند و ترکیه خود را مسئول سرنوشت آنها می‌داند،‌ به همین علت است که می‌بینیم آنکارا از آنها حمایت می‌کند. ترکیه همچنین قصد دارد اقدام به آموزش نیروهای مسلح مخالف بشار اسد در منطقه امن شمال سوریه نماید و احتمالاً این کار را از طریق تأسیس دولتی موسوم به دولت سایه در این منطقه انجام خواهد داد. طبیعی است که ثبات در چنین منطقه‌ای زمینه را برای ارسال کمک‌ها به سایر گروه‌های تروریستی مسلح در داخل سوریه فراهم خواهد کرد. به این ترتیب است که می‌بینیم چرخش اخیر در سیاست‌های مقامات ترکیه به‌خلاف ادعاهای دولت این کشور در زمینه مبارزه با داعش صورت گرفته است، البته این موضوع هدف اساسی ترکیه به شمار نمی‌رود، بلکه دولت آنکارا از این طریق به‌دنبال تحقق سه هدف زیر است: ــ تضعیف کردهای ترکیه برای تقویت قدرت حزب حاکم در پارلمان و زمینه‌سازی جهت تغییر قانون اساسی در این کشور. ــ ممانعت از تشکیل ساختار سیاسی جدید کردهای سوریه در شمال این کشور. ــ مهم‌تر از همه اینکه آنها به‌دنبال تحقق و نزدیک شدن به هدف قدیمی خود یعنی براندازی دولت بشار اسد هستند. طبعاً این چرخش امنیت و ثبات ترکیه را با چالش‌های بزرگی مواجه خواهد کرد،‌ همان طور که خاطرات جنگ‌های بین کردها و دولت ترکیه در جریان سی سال پیش را زنده کرده و شدت اختلافات ملی و قومی در کشور را افزایش خواهد داد. طبعاً در چنین شرایطی، ‌اوضاع بهتری برای جریان‌های افراط‌گرا مانند داعش فراهم می‌شود و آنها را نسبت به هدف قرار گرفته شدن از سوی دولت ترکیه مصون داشته و امکان تهیه مایحتاج لازم برای تسلط بر اوضاع بحرانی این کشور و افزایش ناآرامی و بی‌ثباتی در آن را مهیا خواهد کرد. برخی محافل ترکیه اعتقاد دارند که دولت این کشور بلافاصله بعد از پیروزی احتمالی در انتخابات زودهنگام و تحقق اهداف مورد نظر خود در آرام کردن اوضاع،‌ بار دیگر به مذاکره با کردها روی خواهد آورد. موضوع این است که ضرورتی ندارد شرایط به‌گونه‌ای بحرانی و خونبار شود که از کنترل دولت ترکیه خارج گردد. علاوه بر اینکه موضع ترکیه بر ضد سوریه و کردها می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کرده و بی‌ثباتی در سوریه و مناطق کردنشین را افزایش دهد،‌اما این موضوع تأثیر شدیدتر و عمیق‌تر در ترکیه خواهد داشت. بنابراین اگر مشکلات داخلی فراروی ترکیه را نیز به این روند اضافه کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که ثبات سیاسی و امنیتی ترکیه قطعاً در آینده‌ای نزدیک در معرض چالش‌های جدید قرار خواهد گرفت.