طراحی "ساعت مچی" با الگو از چهار تمدن جهان باستان/ نماد شیر برای فرهنگ ایرانی

واشرون کنستانتین با رونمایی از چهار ساعت مچی جدید و باشکوه با عنوان métiers d’art به معنی «حرفه‌های هنری»، در همکاری با موزه لوور پاریس به تمدن‌های بزرگ تاریخ ادای احترام کرد. یکی از این ساعت ها با نماد فرهنگی امپراتوری ایرانی داریوش بزرگ طراحی شده است.

چهار شاهکار به نمایندگی از چهار دوره تاریخی انتخاب شدند تا روی صفحه چهار ساعت زیبا نمایش داده شوند. این آثار هنری نمادهای فرهنگی مهمی از امپراتوری ایرانی داریوش بزرگ، مصر فراعنه، یونان هلنیستی جانشینان اسکندر مقدونی و امپراتوری روم است. این نمادها را استادکاران واشرون کنستانتین خلق کرده اند و به شکل لوازم تزئینی طلایی هستند که روی یک صفحه‌ ساعت قرار می‌گیرند که تزئینات آن از هنرهای تزئینی دوره مربوطه الهام گرفته شده است.

این خلاقیت‌های باورنکردنی فقط مختص بوتیک‌های برند مشهور ساعت، واشرون کنستانتین (Vacheron Constantin)  هستند و فقط تعداد محدودی از این ساعت‌ها ساخته شده است که هنر دست اساتید صنایع‌دستی را به نمایش می‌گذارند.

ابوالهول بزرگِ تانیس

ابوالهول کلمه یونانی است که برای اشاره به مجسمه‌های شیر مصری با سر انسان استفاده می‌شود. این اصطلاح در واقع برای اشاره به یک مجسمه در معنای عام نیز استفاده می‌شود، مفهومی که در نظر مصریان به معنی «تصویر زنده» است. ابوالهول‌ها به عنوان نمادهای سلطنتی اغلب در دو طرف مسیرهای منتهی به معابد قرار دارند. در این ابوالهول بزرگ تانیس، کار برش سنگ با سطوح صیقلی از نظر دقت قابل تحسین است.

یکی از دشواری‌های حکاکی‌ نماد مصر یا همان سر ابوالهول در این ساعت‌ها، پرداخت ریش‌های مصنوعی بزرگ در چنین فضای کوچکی بوده است. استاد صنعتگر باید با استفاده از تکنیک‌های خاص و با توجه به نازک بودن صفحه، حالت سه‌بعدی به سر ابوالهول داده شود. صفحه اصلی ساعت از جنس مینا ساخته شده است و رنگ خاص آن، مخلوطی از لعاب آبی و سیاه، پس از شش پخت در کوره به دست می‌آید.

شیرِ داریوش، پادشاه هخامنشیان در ایران

کتیبه شیرها یکی از معدود عناصر تزئینی کاخ داریوش در شوش است که در نخستین صحن کاخ او که پذیرای بازدیدکنندگان بود، پیدا شد. این تزیینات حیوانی بخش مهمی از شمایل‌نگاری کاخ‌های ایرانی و قبل از آنها کاخ‌های آشوری و بابلی بوده است. نماد شیر - که نشان‌دهنده یک حیوان سلطنتی و یک صفت الهی است - اغلب در این باغ‌های تفریحی و استراحتگاه‌های شکار که برای پادشاهان ایرانی و فرمانروایان آشوری قبل از آنها در نظر گرفته شده بود، یافت می‌شد.

بنابراین، کتیبه نقش‌برجسته شیرها اعلامیه قدرت سلطنتی بود که با نماد پادشاه حیوانات تجسم یافت. تزیینات این ساعت از آجرهای لعابدار که با ملات آهک به هم چسبانده شده‌اند، نمونه‌ای از شاهکارهای هنر ایرانی در دوران هخامنشی است. در حکاکی این ساعت که یکی از شیرها را به تصویر می‌کشد، چالش اصلی در دستیابی به پرداخت دقیقی بود که بتوان ماهیچه‌ها و یال این موجود نجیب که در نسخه اصلی آن هم دیده می‌شود، به خوبی به تصویر کشیده شود.

از آنجایی که شیرها بخشی از یک کتیبه هستند، صفحه ساعت در پس‌زمینه باید نمایانگر این تزئینات آجرهای لعاب‌دار باشد که به دیوار چسبانده شده‌اند. برای رسیدن به این هدف، صنعتگران از تکنیک پرچین‌کاری (نوعی خاتم‌کاری با سنگ) بهره گرفته‌اند. برای تاکید بر ظاهر سنگ‌ها، آنها از تکه‌های سنگی با رگه‌های زیبا را انتخاب کردند که اصولا شکننده‌تر از قطعات بدون رگه هستند. با توجه به حجم زیاد ضایعات در تراش سنگ‌ها، باید سه سفارش متوالی انجام می‌شد تا در نهایت ۶۹ جزء این سنگ‌کاری پس‌زمینه که از نظر ظاهر و اندازه متفاوت هستند، به دست آید. در مقایسه با سوژه اصلی کار (خود شیر)، رنگ بسیار روشن‌ترِ سنگ‌های زمینه، ظاهر کتیبه را همانطور که در ابتدا در نظر گرفته شده بود، خوش‌جلوه‌تر نشان می‌دهند. با توجه به این محدودیت‌های رنگی، همراه با مشکلات فنی موزاییک‌کاری در این ابعاد، گزینه‌های نسبتاً محدود برای کار شامل سنگ‌ها فیروزه‌ای و جاسپر موکائیت زرد بود.

کتیبه اطراف صفحه ساعت الهام گرفته‌شده از تزئینات اثر معروف دیگری از کاخ داریوش است: کتیبه کمانداران. این تزیین، متشکل از کنار هم قرار گرفتن مثلث‌ها، از جنس فلز حکاکی‌شده و با کمک تکنیک میناکاری شامپلِوی (نوعی ریخته‌گری تزئینی) ساخته شده است.

عناصر نوشتاری حکاکی‌شده با فلزکاری روی کریستال یاقوت کبود برگرفته از لوحی است که به زبان فارسی باستان نوشته شده است. این متن به خط میخی یکی از اولین نوشته‌هایی است که داریوش پس از رسیدن به قدرت نوشته است. متن در واقع یک اساسنامه برای کاخ او است.

نیکه ساموتراس (پیروزی بالدارا ساموتراس)

نیکه ساموتراس، به دلیل زیبایی حکاکی‌های مرمر سفید و هوشمندی ساخت آن، که الهه‌ای را ایستاده بر روی عرشه یک کشتی به تصویر می‌کشد، یک شاهکار بی‌نظیر از مجسمه‌سازی هلنیستی است. نام مجسمه‌ساز مشخص نیست، اما این تکنیک یادآور پیکره‌هایی است که در کتیبه گیگانت‌ها (هیولاهای بزرگ) واقع در محراب بزرگ زئوس در پرگامون (۱۸۰-۱۶۰ قبل از میلاد) به چشم می‌خورد. این دو اثر بهترین تصاویر از یک جنبش مجسمه‌سازی معمولی قرن دوم قبل از میلاد هستند.

این پیروزی اغلب به نبردهای سیده و میونسوس در سواحل آسیای صغیر در سال‌های ۱۹۰ و ۱۸۹ قبل از میلاد ربط داده می‌شود. در این دو نبرد، پادشاهی پرگامون که با رودیان (اهالی رودِس) و رومیان متحد شد، بر دشمنان سنتی خود، پادشاهی‌های انطاکیه و مقدونیه پیروز شد. پارچه مجسمه، که باد آن را به هم ریخته و قسمت زیادی از پارچه با چین‌های عمیق بین پاهای مجسمه قرار گرفته است، کار را  در بازتولید تمام ظرافت‌های آن بر روی فلز دشوار کرده است.

مرکز صفحه ساعت به رنگ قهوه‌ای لعاب شده است، رنگی که دستیابی به آن بسیار دشوار است و به مخلوطی از لعاب‌های کمیاب نیاز دارد که در واقع دیگر تولید نمی‌شوند و همچنین باید شش بار در کوره پخته شود. حاشیه صفحه دارای میناکاری گریسای (grisaille) است که کتیبه‌های تزئینی برگرفته از دو گلدان یونانی را به تصویر می کشد. این اشیاء سرامیکی که دارای اشکال هندسی با رنگ قرمز هستند، دارای تزیینات مختلف با شاخ و برگ یا نقوش هندسی هستند که روی صفحه نمایش داده می‌شود.

خط یونانی باستان حکاکی‌شده بر روی کریستال یاقوت کبود، از یک کتیبه سنگی کشف شده در جزیره ساموتراس مربوط به قرن دوم میلادی گرفته شده است.

سردیس آگوستوس

آگوستوس که با سرپوش برگ بلوط نمایش داده شده است، در این مجسمه نیم‌تنه مرمری پیرتر از سایر مجسمه‌های پادشاهان به نظر می‌رسد.. در حالی که آگوستوس در سال ۲۷ پیش از میلاد که آغاز امپراتوری روم بود ۳۶ سال داشت، پرتره مجسمه مردی پنجاه‌ساله را نشان می‌دهد. همانطور که اغلب در مورد این نوع تصاویردیده می‌شود، موهای شاهزاده به صورت طره‌های سنگین روی پیشانی او می‌ریزد. اما در اینجا ما فرمانروایی نحیف را می‌بینیم که در آستانه پیری خود قرار دارد. با این حال، مشخصه‌های صورت او موضوع ایده‌آلی‌سازی است که بر روی سکه‌های ضرب‌شده در کارگاه‌های رم به چشم می‌خورد.

نیم‌تنه امپراطور را در لباس یک جنگ‌سالار نشان می‌دهد تا تأکید شود که اقتدار او منحصراً از اراده (- هرچند ساختگی) شهروندان نشأت می‌گیرد. طرح حکاکی‌شده طلایی روی ساعت که این نیم‌تنه امپراطور را بازتولید می‌کند، نمایی چشمگیر را ارائه می‌دهد که در آن روپوش شنل همراه با زره سینه، که توسط یک فیبولا (نوعی گل سینه) سر جایش محکم شده است، طرح طره‌های فرفری که تاج بلوطی احاطه‌شان کرده است، تکرار می‌کند.

مرکز صفحه ساعت به رنگ سبز-آبی میناکاری شده است، در حالی که حاشیه آن با موزاییک‌های سنگی ریز تزئین شده است. این موزاییک معروف قرن چهارم است که در لود (بخشی از سرزمین‌های اشغالی) کشف شد و الهام‌بخش نقوش تزئینی موجود در حاشیه این ساعت بوده است.

مشکل استادکار در این بود که هر گونه خطا در موقعیت‌یابی و چسباندن قطعات ریز سنگ، مستلزم میناکاری مجدد کل صفحه مورد استفاده به عنوان زمینه کار بود. به این ترتیب، هنگام تنظیم سنگ‌ها به گونه‌ای که خطوط نقوش و رنگ آنها را دنبال کند، مراقبت دقیقی لازم بود. کمتر از هفت نوع مختلف سنگ - در مجموع ۶۶۰ عدد - برای ساخت این ریز موزاییک استفاده شده است: کوارتزیت، کاچولنگ، دومورتیریت، موکایت، جاسپر قرمز، گروسولار، و آونتورین قرمز.

برای خط بیرونی دور ساعت از طلای سفید، با حکاکی خطی و پتینه‌کاری شده و همراه با پخت در کوره، موزاییک دیگری الهام‌بخش بود: موزاییکی که حیواناتی را در حال نواختن آلات موسیقی نشان می‌داد که متعلق به قرن چهارم است و در سوسه، شهری بندری در شرق تونس، کشف شد.

خط لاتین حکاکی شده بر روی کریستال یاقوت کبود که نقش نیم‌تنه آگوستوس را بر خود دارد، از یک هدیه تقدیمی به نابغه (یا محافظ الهی) شهر روسیکادا (اسکیکدای کنونی در الجزایر) گرفته شده است. متن یادبودی برای نصب مجسمه است که توسط یکی از مقامات محلی با ادای احترام به امپراتور آغازش می‌کند.

مراسم رونمایی ساعت‌ها در پاریس

در مراسم افتتاحیه که سوم خرداد ۱۴۰۱ برگزار شد، حدود ۱۰۰ روزنامه‌نگار از سراسر جهان برای چند روز در پاریس گرد هم آمدند. واشرون ترتیب همه کارها را از پیش داده بود و این رویداد یک موفقیت بزرگ بود و مهارت تیم VC را در برنامه‌ریزی و سازماندهی رویدادهای لوکس به نمایش گذاشت. پایگاه خبرنگاران هم هتلHôtel de Crillon بود. هتل دو کریلون یک هتل لوکس تاریخی در پاریس است که در سال ۱۹۰۹ در ساختمانی مربوط به سال ۱۷۵۸ افتتاح شد. کریلون به همراه هتل د لا مارین، یکی از دو کاخ سنگی واقع در پای خیابان شانزه لیزه، نزدیک میدان کنکورد است. از سال ۱۹۰۰، این بنا به عنوان یک بنای تاریخی توسط وزارت فرهنگ فرانسه ثبت شده است.

مشارکت با موزه لوور

شراکت VC و لوور در سال ۲۰۱۹ آغاز شد و طراحان و توسعه‌دهندگان واشرون متعهد شدند که سری جدیدی از ساعت‌های métiers d'art با الهام از شاهکارهای مجموعه لوور خلق کنند. لوئیس فرلا، مدیر عامل VC عنوان کرد که این مشارکت برای هر دو سازمان مفید است. این سری از چهار ساعت جدید تنها آغاز راهی است که ممکن است از این رابطه حاصل شود. ظاهرا قرار است تمدن‌های بیشتری در قالب این ساعت‌ها به نمایش درآیند.