خروج از «دام درآمد متوسط» با تبدیل مواد خام به فناوری، برند و ارزش افزوده

«تورج زارع» روز دوشنبه در نخستین کنفرانس طلا، نقره و مس استیل پرایس با اشاره به مفهوم «دام درآمد متوسط و وضعیت ایران» توضیح داد: کشورهای با درآمد سرانه ۱۰۰۰ تا ۱۲ هزار دلار که رشدشان پایدار نمی‌شود، در تله درآمد متوسط گرفتارند. این دام صرفاً اقتصادی نیست، بلکه ساختاری، ذهنی و فرهنگی است.
وی گفت: ایران طی سال‌های اخیر درآمدی در محدوده ۴۰۰ تا ۵۵۰ میلیارد دلار و درآمد سرانه‌ای حدود ۴ تا ۵ هزار دلار داشته که تغییر محسوسی نکرده است. علت این ایستایی، فقدان به‌روزرسانی در ساختار حکمرانی، تکیه بر تولید خام، و عدم حرکت به سمت صنایع با ارزش افزوده بالا است.

زارع به استعاره «درخت رشد اقتصادی» اشاره کرد و بیان داشت: کشورهای در حال توسعه میوه‌های پایین درخت (مثل تولید با نیروی کار ارزان و فناوری ساده) را می‌چینند، اما برای دستیابی به میوه‌های بالایی نیازمند «نردبان» هستند که همان پیچیده‌سازی صنعتی و حکمرانی است. این در حالی است که کشورهایی مانند هنگ‌کنگ، سنگاپور، کره‌جنوبی، تایوان و لهستان موفق شده‌اند از این دام بگریزند.

وی در ادامه با برشمردن مشکلات ساختاری صنایع ایران، خاطرنشان کرد: ایران با وجود ذخایر معدنی عظیم (جزو ۱۵ کشور نخست جهان)، در اکتشاف، فرآوری و تنوع فناوری ضعیف عمل کرده است. حتی در لایه‌های ابتدایی ارزش‌افزوده فلزاتی مانند فولاد، مس و آلومینیوم نیز ظرفیت‌های بهره‌برداری نشده وجود دارد.

مدیرعامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در تشریح راهکارهای خروج از دام درآمد متوسط، سه ستون کلیدی را برای عبور از این دام مطرح کرد و اظهار داشت: این موارد شامل
-تولیدمحوری (به معنای افزایش بهره‌برداری از معدنی‌ها و توسعه صنایع پایین‌دستی)
- پیچیدگی دانش و تیم‌سازی (به معنای تربیت نیروی انسانی ماهر و توانمند در کار تیمی، آموزش عملی و پیوند آموزش با صنعت) و
- پیچیدگی حکمرانی (به معنای ایجاد ساختارهای مدیریتی و فناورانه پیشرفته برای رساندن صنعت به سطح رقابت جهانی) است.

الگوگیری جهانی و مثال‌ها
زارع در ادامه سخنان خود در زمینه مس به کشور آلمان با واردات ۳ میلیارد دلاری مس اشاره کرد که محصولات دانش‌بنیان ۵۰ میلیارد دلاری می‌سازد و گفت: این در حالی است که شیلی با تولید ۵ میلیون تن مس تنها ۲۳ میلیارد دلار درآمد دارد.

وی در زمینه طلا به سوئیس اشاره کرد که با واردات و فرآوری طلا، از ارزش افزوده ۹۰ میلیارد دلاری بهره‌مند می‌شود.

مدیرعامل شرکت تهیه و تولید، در زمینه نقره هم از ژاپن یاد کرد که با وجود فقدان منابع، در صنایع الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر، جایگاه پیشرفته‌ای دارد.

وی تصریح کرد: این نمونه‌ها بیانگر اهمیت فناورانه‌کردن مواد خام و ایجاد برندهای جهانی است.

پیوند با روندهای آینده
زارع اظهار داشت: بازار جهانی مس، طلا و نقره در ۵۰ سال آینده با رشد انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای برقی تقاضای بالایی خواهد داشت. مثلاً خودروهای برقی حدود ۴ برابر خودروهای معمولی مس مصرف می‌کنند.
وی تاکید کرد: تشویق سرمایه‌گذاری در حلقه‌های پایانی زنجیره ارزش، ایجاد مراکز تحقیق و توسعه (R&D) در کنار معادن، الگوبرداری سیستمی از کشورهای موفق، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پایین‌دستی معدنی‌ها، توانمندسازی نیروی انسانی، آموزش مهارت‌های فناوری، دیجیتالی‌سازی و بهره‌گیری از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاکچین برای بهینه‌سازی زنجیره ارزش و ایجاد برندهای معدنی بزرگ در کلاس جهانی توصیه می‌شود.
زارع با ذکر مثال هایی از تجارب خود در صنعت آلومینیوم خاطرنشان کرد: #ارزش_افزوده حاصل از فناوری می‌تواند قیمت هر تن را از ۳ هزار دلار (ایران) به ۲۳ هزار دلار (آلمان) برساند. این شکاف ناشی از دانش، فناوری و سرمایه انسانی است.